Europa in je broekzak
45 jaar affiches en reclame voor InterRail
English version
In 1972 werd InterRail ingevoerd, een kaart waarmee jongeren vrij door Europa konden reizen. Dit paste perfect bij de ongebonden jeugdcultuur van de jaren zeventig. Sindsdien hebben miljoenen Europeanen er gebruik van gemaakt. Voor velen was InterRail een rite de passage naar de volwassenheid, zoals ooit de Grand Tour voor welgestelden.
Door te slapen in treinen en stations probeerden jongeren zo lang mogelijk onderweg te zijn voor zo min mogelijk geld. Het grenzeloze reizen en de onderlinge contacten tussen Interrailers hebben zeker bijgedragen aan de Europese eenheid. Op affiches en ander promotiemateriaal werd het vrijheidsgevoel gesymboliseerd door rugzakken en gitaren.
Het beginjaar
InterRail begon in de zomermaanden van 1972 als een eenmalige actie ter gelegenheid van het 50-jarig jubileum van de Internationale Spoorwegunie UIC. Voor £ 27,50 of DM 235 konden jongeren t/m 21 jaar een maand lang vrij door 21 landen reizen. Zo'n 100.000 jongeren maakten er gebruik van. Op basis van het succes en vele verzoeken na afloop van de actie besloot de UIC het aanbod permanent te maken.
Het eerste InterRail-affiche werd ontworpen door de Fransman Guy Georget (1911-1992), die regelmatig voor de SNCF en Air France werkte. Het toonde een jong stel in kleurige kledij met een gitaar, een iconisch attribuut dat steeds zou terugkeren in InterRail-reclames, net als de rugzak. Op het eerste affiche waren echter nog koffers afgebeeld.
Op het station valt mijn oog op een affiche met in koeieletters: Inter-Rail, Europa voor jongeren. Jacques had het er pas al over in de universiteitskantine. Het schijnt dat je door heel Europa kunt reizen tegen een laag tarief… Een week later vertrek ik. M'n ouders kunnen hun bezorgdheid nauwelijks verbergen omdat ik in mijn eentje ga. Je moet alleen reizen om een land en z'n inwoners echt te leren kennen. Ik maak gelukkig makkelijk contact en een besloten compartiment is een goede gelegenheid om een gesprek aan te knopen. De trein vertrekt, we verlaten Frankrijk.
De terugreis vanuit Polen… via West-Berlijn, door de Federale Republiek, langs de Rijn… nog maar een paar kilometer van Frankrijk. Na een maand onderweg verlang ik naar huis. Maar laten we even terugblikken op de geweldige reis die ik aan de Europese spoorwegen te danken heb. Griekenland, Polen… landen waar ik alleen maar van kon dromen werden herinneringen die ik altijd mee zal blijven dragen, dankzij de Inter-Railkaart. Jongeren die dit lezen, wanhoop niet: Inter-Rail is opnieuw beschikbaar in de zomer van 1973. Dus wanneer vertrek je?
De jaren zeventig
In 1976 werd de leeftijdsgrens voor InterRail verhoogd naar 23 jaar — er zouden nog vele verhogingen volgen, ook van de prijs. InterRail was voortaan ook het hele jaar door beschikbaar. Daarnaast werd Marokko toegevoegd aan de deelnemende landen, waarmee de grenzen van Europa doorbroken werden. Polen en de DDR, die de eerste jaren wel hadden meegedaan, haakten echter af.
Omdat de UIC een neutrale organisatie was namen ondanks de Koude Oorlog wel Hongarije, Roemenië en Joegoslavië deel. De Oostbloklanden deden echter passief mee: Interrailers waren welkom, maar de kaarten werden niet verkocht aan de eigen bevolking. Toch zorgde InterRail voor uitwisseling tussen Oost en West, de strenge grenscontroles ten spijt.
Lithografische affiches met getekende illustraties werden steeds meer verdrongen door fotografische posters in offsetdruk. Het Werbeambt (reclamebureau) van de Deutsch Bundesbahn maakte in 1978 een iconische foto van een rugzak met daaronder jeans, een InterRail-kaart in de achterzak gestoken. Het beeld verwees wellicht naar het bekende Levi's-affiche van enkele jaren eerder, waarop een achterzak slechts met stippellijnen werd gesuggereerd op een blote bil. De tekst van het affiche gaf aan dat de leeftijdsgrens inmiddels op 26 jaar lag.
De Duitse spoorwegen leverden het rugzak-affiche gelokaliseerd aan vrijwel alle Europese spoorwegmaatschappijen, maar de Noorse Staatsspoorwegen (NSB) lanceerden een eigen campagne. In plaats van de studiofoto van een detail kozen de Noren voor (ogenschijnlijk) spontane foto's van Interraillers op stations. Ook hierop was de rugzak echter een terugkerend motief. De slogan luidde: InterRail is beter dan liften… en leuker ook, trouwens.
De tachtiger jaren
Een maand lang spoorslags door Europa als je nog geen 26 bent. Je bent jong en ondernemend… dan tellen de vakantiekilometers niet. Vooral niet als je vrij en comfortabel per trein reist en daarbij halt houdt waar het je bevalt. De vakantieperiode kies je vrij en de ontdekkingsreis start op de dag die je aangeeft…
Zodra de grote dag is aangebroken vertrek je met de zekerheid dat alle grenzen voor je openstaan en dat zelfs de zee je niet kan tegenhouden. Want je geniet ook van een massa verminderingen op scheepvaartdiensten, waaronder de zeevaartlijnen naar en tussen de Britse eilanden.
Ondanks veranderingen in de jeugdcultuur in het nieuwe decennium bleef InterRail populair en piekte in 1985 zelfs op 300.000 verkochte kaarten. In dat jaar werden ook enkele veerdiensten opengesteld voor Interrailers, zoals de veelgebruikte verbinding vanuit het Italiaanse Brindisi naar Griekenland. Met Turkije als nieuwe deelnemer werd bovendien een stukje Midden-Oosten aan de InterRail-kaart toegevoegd.
De foto van de rugzak met broekzak was weliswaar herkenbaar, maar onpersoonlijk door het ontbreken van gezichten. Begin jaren tachtig werden daarom verschillende jongeren in de studio geportretteerd tegen een witte achtergrond, een vlaggetje op hun bagage geprikt om te laten zien waar ze vandaan kwamen of heen gingen. Verschillende spoorwegmaatschappijen gebruikten deze foto's in eigen brochures en affiches.
Jaren negentig
Het einde van het Oostblok leidde tot verdere uitbreiding van de InterRail-kaart. In 1994 deden er 29 landen mee, inclusief Polen, Tsjechië, Slowakije, Bulgarije en Roemenië. Er werden toen zeven aparte zones ingesteld, van Zone A (UK en Ierland) tot en met H (Bulgarije, Roemenië en het voormalige Joegoslavië). Hierdoor werd de prijs weliswaar lager, maar de reikwijdte beperkter en de opzet gecompliceerder.
In 1998 kwam InterRail beschikbaar voor alle leeftijden, al betaalden 26-plussers wel een hoger tarief. Voor het eerst was het geen specifiek jongerenaanbod meer, maar de promotie werd daar nauwelijks op aangepast. De 'avontuurlijke' volwassen doelgroep voelde zich ook aangesproken door op jongeren gerichte reclame, en bestond deels uit oud-Interrailers die hun jeugdervaringen nu konden herbeleven.
Begin 21e eeuw
In de de concurrentieslag met het groeiende vliegverkeer werd een eerste klas-kaart ingevoerd. InterRail was dus niet alleen meer voor backpackers. De rugzak diende steeds minder ter herkenning; door internet en smartphone namen de onderlinge contacten onderweg af. Ook werd het reizen minder vrij door verplichte reserveringen en toeslagen voor hogesnelheids- en nachttreinen. Zelden kon de trein meer als gratis hotel dienen.
In 2007 bracht de UIC uitgifte en marketing onder bij de Eurail Group in Utrecht, die ook de Eurail Pass uitgeeft, een vergelijkbare kaart voor niet-Europeanen. De zone-indeling werd toen weer afgeschaft, terwijl de InterRail One Country Pass werd ingevoerd als opvolger van Euro Domino. Marokko en Rusland haakten af. Onder het motto Free to explore Europe biedt de InterRail Global Pass nu toegang tot 30 landen en 250.000 kilometer spoorlijn.
Een road trip zonder rijbewijs — kan dat? Tuurlijk. Of Europa verkennen met de hele familie, maar dan zonder files, stress of vaste plannen? Dat kan ook. En als je niet meer piepjong bent? Tja... eens avontuurlijk, altijd avontuurlijk. Op elke leeftijd blijft het onbekende lonken, alleen is rondreizen zo’n gedoe, toch? Stap snel op. Wie met InterRail reist, maakt het zichzelf lekker makkelijk. Je gaat waar je wil, blijft waar je wil. Laat je leiden door je gevoel: da's pas luxe.
Van Noorwegen tot Frankrijk, van Spanje tot Bulgarije — waar heb je zin in? Met de Global Pass op zak kun je onbeperkt door maar liefst 30 landen reizen. En het reisschema bepaal je helemaal zelf: Maandag de Côte d'Azur, dinsdag Firenze, vrijdag Praag? Of misschien eerst cultuur gaan opsnuiven in Griekenland, en daarna van chocolade en sneeuwpret genieten in Zwitserland? De InterRail Global Pass betekent 100% vrijheid. Heerlijk!
In 2011 reisden 248.000 passagiers met InterRail, waarvan 80% jongeren. De drie populairste landen waren Duitsland, Frankrijk en Italië. In 2012 werd het 40-jarig bestaan gevierd met een gratis feest met zwembad en DJ's op de Superfast-ferry van Ancona naar Patras. Het initiatief van het Europarlement om — ter bevordering van de Europese gedachte — alle 18-jarigen een gratis InterRail-kaart te geven, werd in 2017 door de Europese Commissie afgewezen vanwege de kosten van 1,5 miljard euro.