De wereldomvattende beteekenis van het spoorwegwezen

Peter Alma (1886-1969) bezocht tot 1906 de Haagse Academie van Beeldende Kunsten en tot 1914 de Académie Humbert in Parijs. Daar raakte hij bevriend met de schilders Piet Mondriaan en Fernand Léger, met wie hij deelnam aan de Salon des Indépendants. Alma leerde in Parijs de Noorse kunstenares Edle Saxlund kennen en trouwde met haar. Tijdens de Eerste Wereldoorlog woonden zij in het kunstenaarsdorp Laren, waar zich ook Bart van der Leck en Piet Mondriaan hadden gevestigd.

Sterk beïnvloed door Van der Leck, droeg Alma's werk bij aan het ontstaan van De Stijl. In 1918 viel Theo van Doesburg Alma en Van der Leck aan op hun gebruik van diagonalen. Ook had hij bezwaar tegen de mengeling van abstracte en figuratieve vormen in Alma's Zaag met goudvissenkom. Alma verweet Van Doesburg vervolgens een gebrek aan politiek engagement. Hij sloeg zelf een meer figuratieve en maatschappelijk betrokken richting in. Zijn doek Transport uit 1924 over goederenvervoer gaf een hoofdrol aan de ladende en lossende arbeiders.

Op zoek naar maatschappelijke toepassingen van kunst legde Peter Alma zich naast beeldstatistiek toe op monumentale kunst. De gemeente Amsterdam had als een van de eerste een budget voor kunst aan openbare gebouwen. In 1930 maakte Alma zijn eerste wandschildering in de openbare leeszaal van een woningbouwcomplex in Amsterdam-Zuid (verloren gegaan). Deze educatieve schildering over wereldculturen (Rassen der Aarde) diende ter emancipatie van de arbeidersbevolking.

Een jaar later volgde de wandschildering De handel en haar transportmiddelen in de Tweede Openbare Handelsschool (nu Berlage Lyceum). Alma deelde het 20 meter lange en 1 meter hoge fries op in 5 scènes. Op de middenwand zijn de moderne transportmiddelen te land, ter zee en in de lucht weergegeven. Links zien we het vervoer per spoor over een stalen brug, in het midden een moderne stad met een luchtschip en vliegtuigen, en rechts stoomschepen aan de kade. Op de zijwanden beeldde Alma het 'primitieve' sledevervoer door de poolstreken af en een karavaan door de woestijn.

In 1939 kreeg Amsterdam-Oost een opvallend modern station ter vervanging van het (elders gelegen) Weesperpoortstation. Het lag aan de nieuwe verhoogde spoorbaan richting Utrecht en het ontwerp was van NS-architect H.G.J. Schelling. Op instigatie van de gemeente, die substantieel meebetaalde, besteedde Schelling veel aandacht aan de aansluiting op fiets, auto, tram en bus. Het doel was een 'geordend stelsel van verkeersmiddelen'.

Aan de kopse wanden van de hoge en lichte stationshal waren wandschilderingen gedacht. Hiervoor werd een besloten ontwerpwedstrijd gehouden onder 5 kunstenaars. In de jury zaten o.a. Heinrich Campendonk, hoogleraar Monumentale Kunst aan de Rijksacademie, en architect Schelling. De inzendingen moesten "in opwekkenden zin de gedachten aan het reizen en het verkeer verbinden," maar verder werden de kunstenaars vrij gelaten.

Het winnend ontwerp was van Peter Alma, getiteld De wereldomvattende beteekenis van het spoorwegwezen, en den technischen vooruitgang daarvan. De jury waardeerde de compositie, het kleurgebruik en de eenvoud van de voorstellingen, terwijl de andere inzendingen veel versleten symboliek bevatten. De uitvoering was geen kleinigheid: de twee wandvlakken waren 20 meter breed en 9 meter hoog. Alma moest dus op hoge steigers werken en zei daar zelf over dat hij gedurende een klein halfjaar "verticaal leefde". Hij werd geassisteerd door Jan Bons.

De oostelijke wand verbeeldt de ontwikkeling van de stoomlocomotief met in het midden een groep uitvinders en een globe met spoorlijnen. De westwand toont het resultaat van de technische ontwikkeling: de nieuwste stoom- en elektrische treinen met daarboven het gevleugelde wiel, symbool van de spoorwegen.