Jack Birns fotografeert de Simplon Orient-Express in 1950 — deel 6: Bulgarije-Griekenland
Where Borders of Three Nations Meet
retours
oktober 2013
Jack Birns' reis met de Simplon Orient-Express in 1950 was onderbroken door de Koude Oorlog: hij kreeg als Amerikaan geen visum voor Bulgarije. Via een omweg reisde hij naar het drielandenpunt Bulgarije-Griekenland-Turkije, om daar de draad weer op te pakken.
Het gebied rond de rivier de Maritsa laat zien hoe ingewikkeld de politieke geschiedenis van de Balkan is. De Simplon Orient-Express reed na Bulgarije twee keer Griekenland en twee keer Turkije binnen. Wantrouwen tussen de staten zorgde voor veel strenge grenscontroles. In de Turkse enclave rond het station van Edirne was Birns er getuige van dat er niet alleen met grenzen werd geschoven, maar ook met mensen.
door Arjan den Boer
Bulgarije
In 1950 kon de Simplon Orient-Express nog door Bulgarije rijden, zij het dat sommige passagiers werden geweigerd. De jaren daarna moest de gehele trein worden omgeleid via buurlanden.
Toen Bulgarije in 1953 de Simplon Orient-Express weer toeliet werden kunststudenten ingezet om de omgeving van de spoorlijn te verfraaien; zo werd een goede indruk gemaakt op Westerse reizigers. Eén van deze studenten was Christo.
Svilengrad
Nadat Jack Birns en z'n reisgenoot waren geweigerd aan de grens tussen Joegoslavië en Bulgarije gingen ze terug naar Belgrado. Daar namen ze een vliegtuig naar Griekenland en reisden per trein naar Svilengrad aan de Bulgaars-Griekse grens. Ook daar was de Koude Oorlog zichtbaar. Griekse soldaten doorzochten de wagons op communistische guerrilla's.
In 1948 was de Simplon Orient-Express tijdelijk stilgelegd vanwege de Griekse Burgeroorlog. Spoorlijnen waren het doelwit van sabotage en aanslagen. In 1949 werd de strijd beslecht in het nadeel van de communisten. Een periode van harde repressie volgde.
Edirne
In 1871 werd Adrianopel (het tegenwoordige Turkse Edirne) aangesloten op de Chemins de Fer Orienteaux. Vanwege de loop van de spoorlijn kwam het station niet in de stad, maar aan de overkant van de Maritsa. Toen deze rivier vanaf 1923 de grens met Griekenland vormde bleef het gebied rond het station Turks. Zo kwam het dat de trein na Bulgarije eerst Griekenland binnenreed, kort Turkije aandeed, weer door Griekenland kwam om tot slot definitief Turkije in te rijden.
In 1971 legde Turkije een nieuwe spoorlijn aan naar Edirne buiten Griekenland om. Het oude station is buiten gebruik gesteld en in 1998 betrokken door de Universiteit van Thracië. Een stoomlocomotief herinnert er nog aan de spoorlijn.
Stationsgebouw
De oude stad Edirne — ooit tijdelijke hoofdstad van het Ottomaanse rijk — verdiende een station met statuur. Dat werd in 1914 gebouwd door de Turkse architect Mimar Kemaleddin, die traditionele Ottomaanse architectuur combineerde met eigentijdse stijlen en technieken.
Vluchtelingen
Op station Edirne zag Birns een grote groep vrouwen in bontjassen. Het waren etnische Turken, die sinds eeuwen in Bulgarije woonden, maar nu het land uit moesten. In 1925 sloten Bulgarije en Turkije hierover een overeenkomst, die Bulgarije in 1950 met harde hand ten uitvoer bracht.
Er werden in totaal 140.000 Turken de grens over gezet. Ze mochten alleen hun kleding meenemen, vandaar dat de meeste vrouwen een bontjas kochten om nog iets van hun bezit te behouden. "Bulgaarse communisten vinden altijd een manier om bezit van de armen te stelen voor ze hen laten gaan", aldus LIFE.
Immigranten
Tegenwoordig gaan de vluchtelingen de andere kant op. Jaarlijks proberen tienduizenden Afghanen, Syriërs en Afrikanen via Turkije de Europese Unie te bereiken. De Griekse grens wordt buitengewoon streng bewaakt. Regelmatig verdrinken er vluchtelingen bij het oversteken van de rivier Maritsa.
Turkse locomotief
Kort na het station van Edirne reed de trein Griekenland weer in. Om na alle grenscontroles verder tijdsverlies te voorkomen beperkte men in 1950 de locomotiefwisselingen. De Turkse locomotief werd na Edirne door een Griekse machinist verder gereden tot aan de volgende grens met Turkije.
Locomotief TCDD 45518 werd in 1924 gebouwd in Frankrijk en heeft tot eind jaren '70 dienst gedaan.
Landmijnen
De spoorlijnen in Noord-Griekenland werden voortdurend gecheckt op de aanwezigheid van landmijnen, een beproefd sabotagemiddel van de communistische guerrilla's. Links op de foto zien we een inspecteur met een mijnenprikker.
Pythion
Het Griekse dorpje Pythion is vooral bekend om z'n grensstation, waar alle internationale treinen tussen Griekenland en Turkije stopten. Tot 1972 gold dit ook voor de treinen uit Bulgarije en verder, zoals de Simplon Orient-Express en later de minder luxe Direct Orient-Express. Koersrijtuigen naar Thessaloniki en Athene werden al in Joegoslavië gescheiden van de rijtuigen naar Istanbul en kwamen dus niet langs Pythion.
Het sobere houten stationsgebouw dateert nog uit de tijd van de Chemins de fer Orienteaux. Toen lag Pythion in het Ottomaanse rijk en was dus nog geen grensstation; anders was het station wellicht imposanter uitgevoerd.
Derde klasse
Foto's laten zien dat er in Pythion lokale derdeklas rijtuigen werden gekoppeld aan de 'luxe' Simplon Orient-Express. Sommige passagiers doen zich tegoed aan flessen witte wijn.
Grenswachter
Birns en Rowan ontmoetten in het Grieks-Turkse grensgebied een sergeant van de Griekse grenspolitie. Gezien de strepen op zijn uniform was hij 15 jaar in dienst. Op verschillende foto's zien we hem in functie langs de spoorlijn, in de trein en in een telegraafpost.
Voor een eenvoudig lemen huis, waarschijnlijk in Pythion, poseerde hij samen met zijn vrouw, dochters en (schoon)ouders. Op zijn beurt maakte de grenswachter met Birns' camera een foto waar de fotograaf en z'n reisgenoot op stonden.
Twee camera's
Uit het formaat van de foto's valt af te leiden dat Jack Birns twee camera's gebruikte: een kleinbeeld- en een middenformaat camera. Het waren camera's van de Duitse fabrikanten Rolleiflex en Contax.
De vierkante middenformaat-foto's zijn haarscherp en meestal perfect belicht.
De rechthoekige kleinbeeldfoto's zijn niet altijd even scherp en laten soms de filmkorrel zien, wat een impressionistisch resultaat geeft.
Beide camera's zijn zichtbaar op foto's die Jack Birns en correspondent Roy Rowan van elkaar maakten. Hieruit blijkt dat ook Rowan soms de camera hanteerde.
/>
Rolleiflex Automat
Twin-lens reflex (TLR) camera: de fotograaf keek door de bovenste lens, de foto werd genomen met de onderste lens.
Contax II
Compacte meetzoekercamera, vergelijkbaar met de bekende Leica.
Ze stelden eenvoudig scherp
en waren dus geschikt voor snelle kiekjes.
Grensbrug
De brug over de Maritsa tussen Pythion en Uzunköprü is de enige spoorverbinding tussen Griekenland en Turkije. De stalen staanders van de 180 meter lange spoorbrug zijn aan de ene kant beschilderd met rode Turkse vlaggen en aan de andere kant met blauwe Griekse vlaggen. Op de Griekse oever staat een versterkte wachttoren.
Het enkelsporige traject is nooit geëlektrificeerd. In 2011 werd de treindienst tussen beide landen gestaakt vanwege de Griekse economische crisis. In 1950 begon hier de laatste etappe van Jack Birns' fotoreis.
Jack Birns fotografeert de Simplon Orient-Express in 1950
Vorige en komende afleveringen: