Jack Birns fotografeert de Simplon Orient-Express in 1950 — deel 2: Frankrijk
Voyager en Wagons-Lits
februari 2013
Als tweede etappe van z'n reis met de Simplon Orient-Express zette LIFE-fotograaf Jack Birns in het voorjaar van 1950 voet aan wal in Frankrijk.
De Kanaalboot uit Folkestone legde aan langs de kade van Calais Maritime, waar de doorgaande rijtuigen naar de Balkan klaarstonden. Hier begon de reis pas echt.
In de avonduren bereikte de trein Parijs, waar Jack Birns foto's maakte in een donker Gare de Lyon. De rest van Frankrijk doorkruisten de passagiers comfortabel slapend in de bekende blauwe Wagons-Lits. Slechts een enkele medereiziger zou de gehele reis naar Istanbul maken.
door Arjan den Boer
Het oorspronkelijke station uit 1889 was ontworpen door architect Sidney Dunnett. Het werd in de Tweede Wereldoorlog meermaals beschoten en gebombardeerd vanwege het strategische belang.
Calais Maritime
Station Calais Maritime werd in de 19e eeuw speciaal gebouwd voor passagiers van de Kanaalboten naar Engeland. De spoorlijn werd ervoor verlengd van station Calais-Ville naar de haven. Het monumentale stationsgebouw en bijbehorende Terminus Hotel werden in de Tweede Wereldoorlog verwoest.
Na de oorlog werd het station provisorisch hersteld. Op de foto's van Jack Birns zien we niet veel meer dan een aantal perrons direct aan de kade. Pas in 1956 kreeg Calais Maritime een nieuw, sober stationsgebouw.
Beginpunt
Vanaf Calais Maritime vertrokken treinen naar Parijs, zoals de luxe Flèche d'Or. Het was ook het beginpunt van internationale treinen als de Simplon Orient-Express. Koersrijtuigen met diverse bestemmingen reden gecombineerd naar Parijs, om daar gekoppeld te worden aan de doorgaande treinen.
In 1995 werd Calais Maritime gesloten. De Eurostar door de Kanaaltunnel vertrekt van station Calais-Fréthun.
Wagons-Lits
Exploitant van de Simplon Orient-Express en andere slaaptreinen was de Compagnie Internationale des Wagons-Lits. De Belg Georges Nagelmackers richtte dit bedrijf in 1876 op. Hij reisde in de VS met slaaptreinen van Pullman en zag een gat in de Europese markt. Tijdens de Belle Époque en het Interbellum vervoerde Wagons-Lits welgestelden in grote luxe door heel Europa — en verder.
Na de Tweede Wereldoorlog richtte Wagons-Lits zich op een breder publiek met een toeristenklasse. Langzaam verwerd het bedrijf tot een goedkope vervoerder van migranten en hippies, terwijl de elite het vliegtuig nam.
Een affiche uit 1950 oogt duidelijk soberder dan vooroorlogse affiches van Wagons-Lits. Het riep op om te reizen per slaaprijtuig en werd in meerdere talen uitgebracht.
Ontwerper van het affiche was Guy Georget (1911-1992). Hij werkte ook voor Air France en Philips. Meest bekend werd zijn logo voor de Franse post uit 1960.
Gare de Lyon
Gare de Lyon is een van de zes grote Parijse kopstations. Het is gebouwd ter gelegenheid van de Wereldtentoonstelling van 1900, naar ontwerp van architect Marius Toudoire.
Het station was oorspronkelijk van de Compagnie des Chemins de fer de Paris à Lyon et à la Méditerranée (PLM), die treinen naar Lyon en Marseille liet rijden.
Vanuit Gare de Lyon...
- vertrok in 1906 de eerste Simplon Express naar Italië, later uitgebreid tot Simplon Orient-Express
- werd in 1922 de beroemde Train Bleu in gebruik genomen
- vertrok in 1977 de laatste trein naar Istanbul, inmiddels onder de naam Direct Orient-Express
- reed in 1981 de eerste hogesnelheidstrein TGV.
Het stationsrestaurant in het Gare de Lyon is herkenbaar op foto's van Jack Birns, nog zonder de benaming Le Train Bleu. Het is onbekend of Birns er heeft gegeten.
Le Train Bleu
In 1922 vertrok vanuit Gare de Lyon een nieuwe trein van Wagons-Lits naar de Côte d'Azur, die bekend werd als Le Train Bleu. In plaats van de oude teakhouten rijtuigen bestond de trein uit donkerblauw geschilderde stalen slaapwagens. Het interieur was er niet minder luxe om, gedecoreerd met marqueterie.
Deze rijtuigen van het type S werden typisch voor Wagons-Lits en de Simplon-Orient Express. Jack Birns reisde met rijtuig 3314 uit 1926, dat inmiddels in minder glanzende staat verkeerde.
Het restaurant van het Gare de Lyon uit 1901 werd in 1963 vernoemd naar deze beroemde trein. In het neobarokke interieur hangt nog steeds de sfeer van de Belle Époque.
En voiture!
Reizigers werden ontvangen door het treinpersoneel en geholpen met hun bagage. Dat laatste gebeurt meestal niet meer met de passagiers van de TGV's naar Zuid-Frankrijk en de Alpen, die nu van Gare de Lyon vertrekken.
Amerikanen
Rond 1950 adverteerden Wagons-Lits en de Franse spoorwegen voor Amerikaanse toeristen. Wellicht hoopten ze dat er nieuwe rijken zouden bijdragen aan herstel van de luxe. De Amerikaanse troepen in Europa en de Marshall-hulp (deels besteed aan spoorwegen) zorgden ook voor aandacht.
Advertenties roemden de kleurrijke Europese culturen en de lange lijst VIP's die met de Simplon Orient-Express reisden. Beroemdheden lieten deze trein na de oorlog echter links liggen. In werkelijkheid reisden Amerikanen zelden verder dan Italië. Door de Koude Oorlog waren zij niet erg welkom op de Balkan. Tijdens Birns' tocht waren de enige andere Amerikanen dan ook diplomatieke koeriers.
Vertrek
De Simplon Orient-Express vertrok om 23:15 uur van spoor C. Het bord vermeldde de belangrijkste stopstations van de Zwitserse grensplaats Vallorbe tot en met Istanbul.
De trein bestond uit vier slaapwagens, een restaurantrijtuig, vijf zitrijtuigen en twee bagage-wagens. Tijdens de reis zou de treinsamenstelling regelmatig wijzigen.
De stoomlocomotief van het type 140 "Pershing" werd kort na de Eerste Wereldoorlog in de VS gebouwd voor de PLM, een van de spoorwegbedrijven die in 1938 opging in de nationale SNCF.
By Night, by Day
De slaaprijtuigen van Wagons-Lits kenden een dag- en een nachtstand. Overdag zat de reiziger op een comfortabele bank, die de conducteur 's avonds ombouwde tot bed van normale grootte.
Eersteklas reizigers hadden een eigen wastafelcabine met warm/koud stromend water. Er waren geen douches en de toiletten werden gedeeld; hedendaagse reizigers zouden dit waarschijnlijk niet zo luxueus vinden.
Tijdens de nachtrit van Parijs naar de Zwitserse grens werd de stoomlocomotief tussen Laroche-Migennes en Dijon tijdelijk vervangen door een elektrische, maar dat zullen slapende reizigers niet hebben gemerkt.
Fotoschat
Jack Birns nam tijdens zijn reis zo'n 1750 foto's. Slechts 30 werden er afgedrukt in LIFE (11 september 1950). De rest kwam boven water toen Google het fotoarchief van LIFE digitaliseerde. De foto's zijn slechts gelabeld met Simplon Orient-Express, Jack Birns en 6 juni 1950 - wellicht de registratiedatum. Uit de foto's valt af te leiden dat ze eind april, begin mei 1950 zijn gemaakt.
In het digitale archief ontbreken plaatsnamen. Voorafgaand aan deze serie van retours moest van de vele foto's de opnamelocatie gevonden worden, een tijdrovende klus. Soms waren stationsnamen zichtbaar, soms boden Google Earth of archiefmateriaal uitkomst. Uiteindelijk is bij de meeste foto's een locatie gevonden.
Jack Birns fotografeert de Simplon Orient-Express in 1950
Vorige en komende afleveringen: