Taj Mahal en windmolens
Affiches van William Spencer Bagdatopoulos
English version
De kunstenaar William Spencer Bagdatopoulos (1888-1965) was van Grieks-Britse komaf, maar bracht zijn jeugd in Rotterdam door. Na een lange reis door het Midden-Oosten specialiseerde hij zich in het oriëntalisme, de geromantiseerde verbeelding van het Oosten door westerse kunstenaars.
Bagdatopoulos, wiens signatuur leest als 'Bylityilis', was ook actief als reclametekenaar en die twee kanten kwamen samen in een serie affiches voor de Indian State Railways. Meest bekend werden echter zijn affiches voor luxe Pullman-treinen van Wagons-Lits, waarop hij de welgestelde clientèle modieus weergaf.
Jeugd en opleiding
William Spencer Bagdatopoulos werd in 1888 geboren op het Griekse eiland Zakynthos (Zante). Zijn ouders waren Anastasius John Bagdatopoulos (1851-1903), een Griekse graancontroleur, en de Engelse Amy Frederica Sheath (1860-?). Zijn jeugd bracht William in Londen door en vanaf 1897 in Rotterdam. In 1903 overleed zijn vader. 'De weduwe, een Engelsche, sloeg er zich doorheen en de jonge Spencer bezocht hier de Academie van Beeldende Kunsten, waar hij zijn aanleg voor teeken- en schilderkunst ontwikkelde,' schreef dagblad Het Vaderland (08-03-1931). William werd al op zijn 11e jaar aan de Rotterdamse kunstacademie toegelaten, waar hij oogappel was van schilder Alexander van Maasdijk.
Op zijn 16e begon William aan een lange studiereis door het Midden-Oosten, waar hij een oriëntalistische teken- ons schilderstijl ontwikkelde. 'Palestina, Turkije, Griekenland, Egypte bereist hij, maar geenszins als luxetoerist', volgens het genoemde dagblad. 'Hij heeft het dikwijls benauwd; maar zijn vrienden van zijn vader helpen hem er door en af en toe verkoopt hij wat.' In de woorden van een Amerikaanse krant: '… carrying his paint box with him and painting and selling as he went'. Aansluitend studeerde hij een jaar aan de kunstacademie van Athene. In 1908 vestigde hij zich in Londen, waar zijn moeder en zussen inmiddels woonden. Hij was toen 20 jaar oud en werd toegelaten tot de Royal Society of Arts. William kreeg opdrachten voor portretten, illustraties, muurschilderingen en affiches, onder meer voor de grote rederij Cunard Line.
In Rotterdam was het 'wonderkind' niet vergeten: hij kreeg nog lang reclame-opdrachten van Rotterdamse bedrijven, zoals Van Ditmar's boekhandel en uitgeverij, tevens reclamebureau. In een advertentie schreef die: 'De Heer W. Spencer Bagdatopulos, de bekende Engelsche illustrator en advertentieteekenaar, die nog onlangs de prijsvraag voor een aanplakbiljet (…) schitterend heeft gewonnen, verklaarde zich bereid de advertentiën, welke ons bureau in de dagbladen plaatst, te illustreeren.' En het Rotterdams Nieuwsblad (31-10-1912) schreef over de Great London Advertising-Exhibition, waar Bagdatopoulos zowel Britse als Nederlandse opdrachten had: 'In den Hollandschen stand trekt hij de aandacht door twee groote wand-schilderingen, de eene voorstellende het landelijke van Holland (wind mills) de ander de handel en nijverheid.'
Met de trein door India
Van 1924 tot 1926 reisde Bagdatopoulos door Brits-Indië (India en Pakistan), waar hij zijn eerder ontwikkelde oriëntalistische stijl weer kon toepassen. Hij deed dit in opdracht van The Times of India Press van Bennett, Coleman & Co. in Bombay. Deze grote krantenuitgever bracht jaarlijks The Times of India Annual uit, rijk geïllustreerd in kleur. Hierin werden veel van Bagdatopoulos' geromantiseerde indrukken van alle delen van India afgedrukt, ook nog in later jaren. Daarnaast had het bedrijf een drukkerij die ook reclame-affiches produceerde. Als 'Chief artist and pictorial advisor', zoals zijn functie luidde, werd Bagdatopoulos ook daar ingezet. Het drukwerk was 'produced and printed by Indian labour with European supervision', volgens de gangbare koloniale attitude.
Via The Times of India Press maakte Bagdatopoulos een serie van zes toeristische affiches voor The Indian Railways Publicity Bureau. De affiches hadden als consequente opschrift 'Visit India' en als bovenschrift 'Indian State Railways'. Er bestond echter (nog) geen spoorwegmaatschappij met die naam; er waren meerdere maatschappijen die vaak particulier waren begonnen en in handen waren gekomen van de deelstaten of de centrale regering.
Een voorbeeld is de Bombay, Baroda & Central India Railway (B.B. & C.I. Railway) die in 1905 was overgenomen door de Government of India, maar onder eigen naam en (Londense) directie bleef voortbestaan. Alleen in de publiciteit, vooral gericht op Britten en Amerikanen, traden de Indiase spoorwegen als één naar buiten.
Op slechts een van de zes affiches staat, naast de aanduiding Indian State Railways, de naam B.B. & C.I. Railway apart vermeld in kleinere rode letters. Dat is op het affiche voor Udaipur, bijgenaamd het Venetië van Rajasthan. Hoewel het spoorwegaffiches waren, beeldde Bagdatopoulos geen treinen af maar markante plekken, zoals de Howrah Bridge in Calcutta, destijds nog een pontonbrug. Op de affiches zijn niet alleen bouwwerken te zien, maar ook veel mensen met kleurrijke kleding en attributen.
Een van de affiches verbeeldde de grottempels van Ellora in de staat Maharashtra, bereikbaar vanaf station Aurangabad van de Nizam's Guaranteed State Railway (NGSR). Een andere belangrijke spoorverbinding, de Grand Chord, leidde naar Bodh Gaya. Daar legde Bagdatopoulos de Mahabodhi-tempel vast, gesticht op de plek waar Siddhartha Gautama Boeddha de verlichting bereikt had. Deze afbeelding, waarop ook twee olifanten staan, zou later worden hergebruikt op affiches voor Air India en rederij American President Lines.
Het enige affiche waarop Bagdatopoulos een trein heeft afgebeeld, is dat voor de Khyber Pass, de bergpas die het tegenwoordige Pakistan met Afghanistan verbindt. Centraal staan drie Pasjtoen-mannen — waarvan een met een geweer — op een rots met onder hen de pasweg. Langs de rode rotswand komt een stoomtrein uit een tunnel van de Khyber Pass Railway. Die werd na de Eerste Wereldoorlog om strategische redenen aangelegd en kwam in 1925 gereed, precies toen Bagdatopoulos er was. In het dal beneden is op het affiche een camel train (kamelenkaravaan) te zien, vanwege de trein zowel een woordspeling als een verbeelding van het oude en nieuwe transportmiddel.
Pullman-treinen
In 1927 keerde Bagdatopoulos terug naar Engeland, waar hij affiches ging ontwerpen voor de Sun Engraving Company, een grote drukker van (mode)tijdschriften in kleur. Het bedrijf uit Watford wierp zich kortstondig op de markt van reclame-affiches met behulp van het 'Sungravure Process', hun fotogravure-techniek (kleuren-koperdiepdruk) op rotatiepersen, sneller en goedkoper dan de traditionele steendruk. Belangrijkste opdrachtgever wat betreft affiches was Wagons-Lits, de Franse exploitant van slaap- en restauratiewagens en luxe treinen. Vanwege het recente samengaan met de British Pullman Car Company had Wagons-Lits extra aandacht voor de Engelse markt.
Het eerste affiche maakte reclame voor de luxe boottrein Golden Arrow / La Fleche d'Or (Gouden Pijl) van Londen naar Parijs. Op het Engelse gedeelte over de Southern Railways reed de trein met bruin-crème gekleurde British Pullman-rijtuigen. In Dover en Calais was er een directe aansluiting op de ferry van Southern Railways. Het Franse traject van Calais naar Parijs werd gereden met blauw-crème Pullman-rijtuigen van de continentale variant. De rijtuigen waren luxueus gestoffeerd en gedecoreerd in art deco-stijl. Bagdatopoulos beeldde een Brits rijtuig af met conducteur en modieus geklede passagiers. Een vrouw met rode jurk en hoed heeft het 'spoorboekje' van Wagons-Lits onder haar arm, terwijl achter het treinraam een stel bediend wordt door een ober.
Een andere Pullman-trein van Wagons-Lits was de Étoile du Nord (Noorderster) tussen Parijs en Amsterdam, die in 1927 van start ging. Deze luxetrein werd bekend door een iconisch affiche van de Franse ontwerper Cassandre met een abstract lijnenspel van glimmende spoorstaven, waarboven de Noorderster schijnt. In hetzelfde jaar verscheen voor de Britse markt een ander affiche voor de Étoile du Nord in een meer traditionele stijl. Terwijl Cassandre een meester was in het verbeelden van snelheid en moderniteit, gaf dit affiche goed de sfeer aan boord weer.
We zien een modieus stel in luxe Pullman-zetels aan een tafel met daarop de kenmerkende schemerlamp. Het Nederlandse landschap met windmolens fungeerde als bewust gekozen achtergrond, want voor buitenlandse reizigers was dit een speciale attractie. Daarboven staan de deelnemende spoorwegmaatschappijen vermeld: naast Wagons-Lits de Franse Chemins de fer du Nord en de Belgische en Nederlandse spoorwegen. Dit affiche is ongesigneerd, maar kan zonder twijfel worden toegeschreven aan Bagdatopoulos. Het heeft niet alleen dezelfde tekenstijl, personages en belettering als het (gesigneerde) affiche voor de Golden Arrow, maar ze waren ook beide 'printed by the Sungravure Process'.
Verenigde Staten
In 1928 vertrok William Spencer Bagdatopoulos naar de Verenigde Staten. Hij vestigde zich aanvankelijk in Chicago en na enkele jaren in Santa Barbara, Californië. Hij was er werkzaam als portretschilder, reclametekenaar en ontwerper van film- en theaterdecors, 'always inventing and creating new novelness', volgens Who's who in California (1928-29)
Later wijdde hij zich aan de prentkunst, zoal etsen, waarbij weer oriëntalistische thema's opdoken. Na de Tweede Wereldoorlog, na het overlijden van zijn Amerikaanse echtgenote Caralisa Nichols, keerde Bagdatopoulos terug naar Engeland. Hij voegde zich in Cornwall bij zijn twee jongste zussen en overleed daar in 1965.