Een nieuw reisland
Sovjet-affiches van Intourist
English version
Rond 1930 wilde de Sovjetunie buitenlandse toeristen trekken om vreemde valuta binnen te halen en het imago te verbeteren. Door de economische crisis was er in het Westen interesse voor het communistische experiment. Op instigatie van Stalin en de partijtop werd Intourist opgericht, verantwoordelijk voor de werving, begeleiding en accommodatie van alle buitenlandse gasten.
Om de doelgroep aan te spreken werden Westerse reclamestijlen gebruikt. Intourist-affiches toonden geen land van arbeiders en boeren, maar een toeristisch paradijs. Treinen waren daarop geen iconen van vooruitgang maar comfortabele vervoermiddelen. Intourist-vrouwen werkten niet fanatiek in een fabriek maar waren mondain of exotisch.
Intourist
Intourist werd in 1929 opgericht door het Volkscommissariaat voor de Handel, het Volkscommissariaat voor de Spoorwegen en de koopvaardijvloot Sovtorgflot. De naam was een samentrekking van inostrannyj turist (buitenlandse toerist). De organisatie kreeg feitelijk het monopolie op inkomend toerisme. Tot aan de Tweede Wereldoorlog ontving Intourist 1 miljoen buitenlandse gasten.
Oorspronkelijk was de doelstelling puur commercieel, maat als snel deed Intourist aan 'culturele diplomatie' door bijvoorbeeld muziek- en theaterfestivals te organiseren in Moskou en Leningrad. Naast vervoer en hotels regelde Intourist gidsen en vertalers: "Goed geïnformeerde jonge mensen van een heel andere soort dan de typische commerciële gidsen in Europese landen". Zij omringden de gasten met luxe en lieten uitsluitend zien wat het imago van vrede en voorspoed bevestigde.
Het eerste van 30 buitenlandse kantoren werd geopend in Londen, gevolgd door onder meer New York, Berlijn en Amsterdam. In Moskou was het reisbureau bij Hotel Metropol. Volgens schrijver E.E. Cummings leek het kantoor op een crematorium, maar was het hotel prachtig en luxueus.
Reclame voor Intourist liep via de Kamer van Koophandel van de Sovjetunie onder artistieke leiding van Aleksej Kravtsjenko. Er werden ontwerpwedstrijden georganiseerd voor affiches, onder meer gewonnen door Sergej Sacharov en Nikolaj Zjoekov.
De Sovjet-propagandastijl was niet geschikt voor export; men bestudeerde daarom Westerse voorbeelden zoals Cassandre. Voor intern gebruik waren zulke invloeden taboe; Intourist mocht ze echter gebruiken om toeristen te verleiden. Naast affiches en brochures werd het tijdschrift Soviet Travel uitgegeven en verschenen er advertenties in Amerikaanse bladen.
How can a Europe trip be complete without a visit to its largest country? Moscow, Leningrad and other great centers of the U.S.S.R. are easily reached by convenient air, train and boat connections. A great travel organization with many years experience maintains hotels and restaurants in all important centers, operates its own fleets of cars and is staffed by trained attendants and guide-interpreters.
Take time out to see for yourself the results of two decades which have witnessed swift and deep-going changes in the economic, social and political life of 170 million people... cruise down the Volga through numerous republics of different nationalities, cross the mighty Caucasus Mountains and cruise the beautiful Black Sea Coast, seeing all the while the evidences of a new culture rising in contrast to the meticulously preserved monuments and folk traditions of old.
Oekraïne
Intourist wilde graag laten zien dat de Sovjetunie meer was dan alleen Rusland. De 16 Sovjet-republieken telden 189 volkeren, die — volgens de propaganda — allemaal gelijke rechten hadden, terwijl ze in de tsarentijd waren onderdrukt. Oekraïne was de belangrijkste van deze republieken, met de goed bereikbare steden Kiev en Odessa. Moskou was sinds 1899 per spoor met Kiev verbonden.
Toeristische brochures benadrukten het eigen karakter van Oekraïne, de rijke historie en vruchtbare landbouw, maar ook de nieuwe hoofdstad Charkov en prestigieuze industriële projecten zoals de DneproGes. De wervende teksten waren in flagrante tegenspraak met de realiteit. In 1932-33 kwamen vele miljoenen Oekraïners om tijdens de Holodomor, een hongersnood als gevolg van de agressieve landbouwpolitiek van Stalin.
Come south from Moscow into the Ukraine… where colors are brighter… where sunflowers nod against whitewashed walls and ripping fields of golden grain stretch unbroken, mile after mile… Ancient Kiev awaits you with the historical richness of a thousand years… Catch your breath at the startling contrast of old and new, as sailing down the Dnieper River you come within view of colossal Dnieproges, world's largest hydro-electric station…
Disembark to stroll the busy streets of a shining new city built where only three years ago was barren steppe…
By the time you have circled back to Moscow, you will have a better understanding of what the new order means to non-Russian peoples… for the Ukraine is a colorful country within a country, full of travel enjoyment, new sights, new experiences, for you…
De Krim
In de jaren 30 hoorde de Krim nog niet bij Oekraïne maar vormde de Krimse Autonome Socialistische Sovjetrepubliek. Al sinds de 19e eeuw was het een geliefde vakantiebestemming voor welgestelde Russen vanwege het klimaat, de gezonde lucht en de stranden. Dit werd vanaf 1875 vergemakkelijkt door de spoorlijn Lozova–Simferopol.
In de Sovjettijd waren er ook kuuroorden voor arbeiders en een groot kamp voor de Jonge Pioniers. Voor buitenlandse toeristen was de Krim eveneens een aantrekkelijke reisbestemming, met name de 'Zwarte Zee Riviera' rond Jalta.
Kaukasus
De regio tussen de Zwarte en Kaspische Zee, op de grens van Europa en Azië, was in de 19e eeuw door Rusland veroverd. De Sovjets voegden Azerbeidzjan, Georgië en Armenië samen tot de Transkaukasische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek. In 1936 werden het drie aparte Sovjetrepublieken.
Armenië werd in het Stalin-tijdperk in korte tijd geïndustrialiseerd. Armeens nationalisme en de Armeens-apostolische Kerk werden hevig onderdrukt met duizenden executies en honderdduizenden deportaties. De toeristen werd echter vrede en vooruitgang voorgespiegeld.
Het affiche van Sergej Igoemnov (1900-1942) volgde Europese voorbeelden uit de jaren 30 met als veelvoorkomend motief een viaduct waarover een trein rijdt. Er is ook een automobiel afgebeeld; beide vervoermiddelen vulden elkaar aan in de Intourist-arrangementen. De gidsen waren ook chauffeurs.
Vrouwen
Een affiche door Nicolaj Zjoekov en Avenir Tsjernomordik toonde een Westerse dame voor een open treinraam, met olieboortorens op de achtergrond. Vrouwen werden door Intourist anders afgebeeld dan op intern propagandamateriaal. Daarop stonden zij kaarsrecht, 'schouder aan schouder met mannen,' op tractors of locomotieven. Intourist-vrouwen waren mondain (Westerse toeristes) danwel exotisch (lokale bevolking).
Women of the East. Once this meant inequality and complete slavery. Women of the East never appeared among people, never participated in social life. They were illiterate, and they would die rather than expose their face to the outside world.
The October Revolution swept away the chains of the eastern woman. She now stands equal, in every sense, to man.
Midden-Azië
De Sovjet-republieken Oezbekistan, Turkmenistan en Tadzjikistan waren voortgekomen uit Russisch Turkestan, een tribale regio in Centraal Azië die in de 19e-eeuw door de tsaar werd onderworpen. De kale steppes waren deels omgevormd tot katoenkwekerijen, zoals ook het Intourist-affiche laat zien.
De Transcaspien of Trans-Kaspische spoorlijn was eind 19e eeuw door de Russen aangelegd voor militair gebruik en de katoenexport. De lijn volgt het westelijke traject van de oude Zijderoute van de Kaspische Zee naar de Oezbeekse hoofdstad Tasjkent. Later werd de regio ook per spoor vanuit Moskou bereikbaar via de zuidelijke Oeral.
Op de voorzijde van een Intourist-brochure voor Sovjet-Midden-Azië gingen minaretten, kamelen en ezelwagens samen met moderne hoogbouw, locomotieven en vliegtuigen.
Transsiberië Express
In 1930 herstelde Intourist de Transsiberië Express in ere voor buitenlandse toeristen. Met de revolutie van 1917 was een eind gekomen aan deze legendarische luxetrein, al bleef de Transsiberische spoorweg in gebruik voor 'lokale' reizigers. De aanleg van de langste spoorlijn ter wereld was in 1890 begonnen op initiatief van de tsaar. Vanaf 1901 exploiteerde Wagons-Lits de luxe Transsiberië Express voor Westerse reizigers naar Azië.
De in 1917 van Wagons-Lits geconfisqueerde slaap- en restauratierijtuigen werden in de jaren 30 ingezet in de nieuwe Transsiberië Express — gemoderniseerd met radio en bad. De luxetrein reed eenmaal per week, terwijl een dagelijkse trein ook redelijke accommodatie bood en eveneens toegankelijk was voor buitenlanders. De route vormde de kortste weg tussen Europa en het Verre Oosten: 10 dagen naar Vladivostok, 12 dagen naar China of Japan.
Met de voltooiing van de spoorlijn om het Baikalmeer in 1905 en van de Amoerspoorweg in 1916 was Vladivostok geheel over land — en over Russisch grondgebied — bereikbaar geworden.
De affiches door P. Merinov vertoonden nog enige invloed van het constructivisme. Ze straalden energie en enthousiasme uit, maar hadden een donkere kleurstelling.
Not only is the Trans-Siberian route the shortest, most inexpensive and comfortable means of travelling between Europe and Japan and China in the Far East, but the journey also holds a unique interest for the tourist. For ten thousand kilometers the Trans-Siberian express traverses the territory of the Soviet Union. Leaving the metropolitan centers of Leningrad and Moscow, it speeds through Central Russia, crosses the Volga River, and plunges into the forest regions of the great Siberian taiga, from which it emerges into the beauty surrounding Lake Baikal, the wonder of whose water and mountain scenery has been sung by poets.
The scenic interest of the journey is heightened by the mighty panorama of socialist construction being carried on across the breadth of this vast country. From the car window can be seen giant industrial plants and socialist cities created as a result of the First Five-Year Plan. In the rural districts the train passes collective farms (kolkhozes) and enormous state farms (sovkhozes) on which all the processes of agriculture have been mechanized. The traveller has the opportunity to observe the lives and customs and the new culture of the innumerable peoples freed by the October Revolution from centuries of oppression.
Koude Oorlog
Door de Tweede Wereldoorlog kwam het internationale toerisme stil te liggen en het duurde lang voordat het weer aantrok. In 1955 werd de taak van Intourist aanzienlijk uitgebreid met transitverkeer en binnenlandse toerisme. Ook mocht het bedrijf nu internationale samenwerkingsverbanden aangaan. Ondanks de Koude Oorlog verveelvoudigde het aantal buitenlandse toeristen: de welvaart steeg en reizen werd goedkoper. In 1964 bezochten meer dan een miljoen buitenlanders de Sovjetunie.
De mogelijkheden voor Sovjetburgers om naar (bevriende) landen te reizen werden in de jaren 60 verruimd, waarna Intourist ook buitenlandse reizen voor de eigen bevolking ging organiseren. In 1975 steeg het aantal buitenlandse klanten van Intourist tot een record van ruim 3 miljoen. Na het einde van de Sovjetunie in 1991 werd Intourist een puur commercieel bedrijf en verviel de propaganda-functie. In 2011 werd het voormalige staatsbedrijf onderdeel van de Thomas Cook Group.
