Europese spoorwegaffiches uit de vroege jaren zeventig
Chemins de Fer Européens
retours september 2013
De Europese Spoorwegen bestaan niet en hebben nooit bestaan — althans niet als een organisatie met die naam. Toch verscheen er begin jaren '70 een kleurrijke reeks affiches met dat opschrift.
De affiches tonen de toenmalige wens tot Europese integratie van de spoorwegen. Ook vormde het 50-jarig jubleum van de Internationale Spoorwegunie UIC een aanleiding. In hetzelfde jaar 1972 werd niet toevallig de InterRail-kaart geïntroduceerd.
De reeks affiches laat niet alleen zien hoe er veertig jaar geleden gedacht werd over Europese samenwerking, maar ook wat de trends waren in het grafisch ontwerp.
door Arjan den Boer (1972)
Internationale Spoorwegunie UIC
In 1922 werd de Union Internationale des Chemins de fer (UIC) opgericht. Doel was de technische standaardisatie tussen spoorwegen wereldwijd. De leden kwamen van over de hele wereld, maar Europese spoorwegmaatschappijen hadden de zwaarste stem en het meeste belang bij samenwerking.
Na de Tweede Wereldoorlog werden de activiteiten uitgebreid met een gezamenlijke wagonpool en een financieringsmaatschappij voor materieel. De UIC harmoniseerde zaken zoals pictogrammen en passagiersklassen. De spoorwegunie stond ook aan de basis van de Europabus (1951) en de Trans Europ Express (1957).
Informatiecentrum CICE
In 1950 richtte de UIC het Centre d'Information des Chemins de Fer Européens op. Het coördineerde de publiciteit van de Europese spoorwegmaatschappijen, maar gaf ook zelf promotiemateriaal uit. Het CICE beschikte over een rondreizend expositierijtuig en presenteerde zich met stands op beurzen.
Op de Wereldtentoonstelling van 1958 in Brussel pakte het CICE groots uit. Een internationaal spoorpark toonde de nieuwste treinen. In de UIC-stand in het Transportpaviljoen werden de spoorwegen gepromoot als wegbereider van de Europese integratie.
Jubileumjaar
In 1972 bestond de UIC vijftig jaar. De Franse schilder Georges Mathieu kreeg de opdracht een jubileumaffiche te ontwerpen. Hij koos als motief een schakelpaneel met spoordiagram zoals die gebruikt worden in centrale schakelposten. Wellicht was Mathieu op het idee gebracht door een UIC-boekje uit 1967 met een foto van een schakelpaneel op de voorzijde. Mathieu ontwierp ook een bronzen gedenkpenning met hetzelfde motief.
InterRail
De belangrijkste jubileumactie van 1972 was de introductie van een spoorkaart voor jongeren. Bedoeld als eenmalige actie werd InterRail een groot succes dat tot op heden voortduurt. De mogelijkheid om vrij door Europa te reizen paste perfect bij de jongerencultuur van de jaren '70. Gitaar en rugzak waren daarbij onmisbare attributen. Het affiche van Guy Georget toont wel de gitaar, maar hoeveel InterRailers zullen er met koffers gereisd hebben?
Guy Georget (1911-1992)
Guy Georget wist z'n ontwerpstijl telkens aan te passen aan de tijdgeest, zoals onder meer uit het kleurpalet blijkt. Vanaf eind jaren '40 werkte hij voor Wagons-Lits, de Franse spoorwegen, Air France en Philips. In 1960 ontwierp hij het logo voor de Franse post.
Elk Weer Treinweer
Goederenvervoer droeg bij aan de economische vooruitgang en de Europese handel. In het jubileumjaar bracht de UIC dan ook een affiche uit dat de betrouwbaarheid van goederentreinen benadrukte ten opzichte van het opkomende wegverkeer. De treinen reden ongeacht de weersomstandigheden! De regenboogkleurige lithografie van Foré had dezelfde basisvorm en typografie als enkele Franse affiches voor TEE-treinen uit 1971.
Philippe Foré (1927-)
Foré was een van de meest productieve naoorlogse Franse affiche-kunstenaars. Zijn geabstraheerde stijl wordt 'lignisme' genoemd. Hij werkte vaak voor de SNCF; z'n affiche voor de Mistral-trein uit 1969 won vele internationale prijzen. Ook was hij schilder, beeldhouwer en dichter.
Capaciteit en kracht
Voor een affiche ter promotie van de capaciteit en trekkracht van goederentreinen hield de UIC een ontwerpwedstrijd. De meeste 'Europese' affiches waren van Franse ontwerpers die werkten voor de SNCF. Deze keer won een ontwerper uit België: André Pasture. Hij tekende een strak detail van een tankwagon en zette de tekst tussen de witte lijnen van het beladingsraster en de kentekens. Deze internationale codering is ontwikkeld door de UIC.
André Pasture (1928-2006)
Pasture was Fransman van geboorte maar studeerde en werkte in België. Van 1960 tot 1980 ontwierp hij bijna uitsluitend voor de Belgische spoorwegen. Zijn stijl werd steeds geometrischer en minimalistischer. Hij bewonderde de Swiss Style en de Zwitserse Belg Léo Marfurt.
In dienst van de economie
Een jaar na het jubileum bracht de UIC nog twee (anonieme) affiches uit rond de Europese Spoorwegen. De eerste bestond uit een foto van een goederentrein en de mededeling dat de spoorwegen in dienst staan van de economie. Er is ook een variant bekend met de toevoeging economie européenne.
Begin jaren '70 was Europese integratie onomstreden. De EEG-ministers besloten dat de spoorwegen nauwer moesten samenwerken op technisch en commercieel gebied. Het werd gezien als de eerste aanzet tot een Europese spoorwegmaatschappij. De maatschappijen stemden in met vergaande samenwerking, maar wezen een volledige fusie af.
Bouwen aan de toekomst
Een tweede affiche uit 1973 bestaat ook uit een foto met tekst. Kleurenfotografie en vierkleuren-offsetdruk waren in opkomst op affiches. Deze technieken bestonden al langer, maar vanwege de grote zeggingskracht bleven illustratoren litho's maken. Toen eind jaren '70 foto's de overhand kregen spraken sommigen van het einde van het affiche.
Volgens het opschrift bouwen de Europese Spoorwegen samen de toekomst. Aan de horizon branden kleurrijke lampen. Er is ook een variant bekend met de tekst Le train construit l'avenir. Die toekomst bracht geen geïntegreerde Europese spoorwegmaatschappij, maar juist versnippering door privatisering. Wel zorgen de UIC en EU voor afstemming en regulering.
Schone lucht
In 1974 prees een affiche de Europese Spoorwegen aan om de schone lucht. Het is het vroegst bekende affiche over de trein en het milieu. Dit thema was actueel door het Rapport van de Club van Rome en de oliecrisis.
De ontwerper Foré was inmiddels overgeschakeld van lithografie op offsetdruk. Dat maakte subtiele kleurverlopen mogelijk zoals in de lucht en het water. Z'n affiche won de Franse Prix National de l'Affiche, waarbij de jury de intelligente compositie en delicate kleuren roemde.
Dit laatst bekende affiche voor de Europese Spoorwegen werd in diverse talen uitgebracht door de SNCF, wellicht in opdracht van de UIC, die enkele jaren later een spoorboekje uitgaf met dezelfde afbeelding.
Europese spoorwegaffiches uit de vroege jaren zeventig
Gerelateerde afleveringen: